Çocuklarda Öfke Kontrolü

Her insandan doğuştan var olan bir duygu olan öfke aynı zamanda kişiyi tehlikelerden koruyan bir savunma mekanizmasıdır.

Doğaldır. Bebeklikten itibaren var olan öfke duygusunun ilk dışa vurma şekli “kriz şeklinde” ağlamalardır. İlerleyen yaş ile birlikte kişinin öfkesini dışa vurma şekli değişir. Öfke duygusunun patolojik olarak kabul edilmesinin bazı kriterleri vardır. Bu kriterler duygunun ve duygunun davranışsal dışa vurumunun yoğunluğu, sıklığı ve süresi ile doğrudan ilişkilidir. Durumun patolojik olarak değerlendirilmesindeki bir diğer faktör de öfke duygusunun dışa vurum biçimi ile çocuğun bilişsel gelişimi arasındaki ilişkidir. Örneğin 2 yaşında bir çocuğun öfkelendiğinde annesine vurması ile 9 yaşında bir çocuğun öfkelendiğinde annesine şiddet uygulaması arasında önemli farklar vardır. Öfke kontrolü, çocuğun büyüdükçe öğrenmesi gereken bir özelliktir.

ÇOCUKLARI NELER SİNİRLENDİRİR?

Bebekler (0-18 ay): Açlık, yüksek ses ya da yorgunluk gibi onları huzursuz eden bir durum olduğunda sinirlenirler. Bu duygularını ağlayarak gösterirler.

Yeni yürümeye başlayan bebekler (18-36 ay): Kolayca sinirlenebilirler. Çünkü: Kendilerini dünyanın merkezinde görürler ve istediklerine ulaşamadıklarında hayal kırıklığı yaşarlar. Eşyalarını paylaşmak onlar için çok zordur. Eşyaları konusunda güçlü bir sahiplik (bu benim) duygusu vardır. Hala pek çok kelimeyi bilmedikleri için çok iyi konuşamazlar ve insanlar kendilerini anlamadıklarında üzülür ve sinirlenirler. Duygularını kontrol etmekte zorlanırlar Kızgınlıklarını öfke nöbetleri ile gösterirler.

Okul öncesi dönem (3-5 yaş): Duygularını kontrol edemedikleri için sinirlenirler. Sıkıldıklarında ve kızdıklarında kendilerini ifade etmekte güçlük çekerler. Paylaşmayı öğrenme aşamasındadırlar. Diğerlerinin farklı düşünceleri olabileceğini anlamakta zorluk çekerler. Kızgınlıklarını öfke nöbetleri ve saldırganlıkla gösterirler.

6-8 yaş arası çocuklar: Adil olmadığını düşündükleri bir şey olduğunda, reddedildiklerinde, cezalandırıldıklarında, ayrımcılık yapıldığında ve yanlış anlaşıldıklarında sinirlenirler. Diğerlerini tehdit ederek, onlara fiziksel şiddet uygulayarak ve karşısındakini incitecek sözler söyleyerek sinirlendiklerini gösterirler.

ÇOCUKLARA ÖFKELERİNİ İFADE ETMELERİ/DIŞA VURMALARI İÇİN NASIL YARDIM EDEBİLİRİZ? ÖNERİLER

Çocuklarınıza farklı duygular ve bunlara yol açan durumları anlatmak için çeşitli yüz ifadeleri kullanın. Öfkelendiklerinde bedenlerinde meydana gelen değişimleri fark etmelerini sağlayın (terleme, kalp atışının hızlanması, titreme, hızlı nefes alıp verme, yüzünün kızarması gibi ç.n.) Yaşamda pek çok mutlu an vardır. Sanki güneş içine girmiş ve çevrendeki her şeyi pırıl pırıl aydınlatıyormuş gibi hissedersin. Bu harika bir duygudur. İnsanlar ve olaylarla ilgili duygularını her zaman sözcüklerle ifade etmeleri gerektiğini söyleyin. Çatışma ve kavga içeren hayali bir durum yaratın. Oyuncak ve peluş bebekler kullanarak olay ve hissedilen duygular hakkında konuşun

MODEL OLARAK ÖĞRETME

Çocuklar taklit ederek ve gözlemleyerek öğrenirler. Bu nedenle onlara olumlu model olmak çok önemlidir. NASIL?

1. Öfkelendiğin, kızdığın ya da sadece yorgun olduğun zamanları fark et.
2. Kendi stresini ve öfkeni nasıl kontrol edeceğini öğren.
3. Duygularını ve düşüncelerini diğer insanlarla saygı çerçevesi içinde paylaş.
4. Problemlerini ve yaşadığın anlaşmazlıkları şiddete başvurarak değil konuşarak çöz.
5. Bir problem ve çözümü hakkında çocuğunun duyacağı ses tonuyla kendi kendine mırıldan.

 ÇATIŞMALAR NASIL ÇÖZÜLÜR İDEAL MODEL

1. Problemi ve çatışma içinde yer alan kişilerin duygularını TANIMLA.
2. Alternatif çözüm yolları BELİRLE.
3. Bu çözüm yollarını DEĞERLENDİR.
4. Seçilen en iyi çözüm yolunu UYGULA.
5. Çatışmayı çözerken -bunu bir deneyim olarak düşün- ne yaptığını ÖĞREN.

ÇOCUĞUN ÖFKESİYLE NE ZAMAN İLGİLENİLMELİ?

— Çocuğun öfkesi başkalarına karşı fiziksel saldırılara dönüşüyorsa,

— Çocuk neredeyse her gün öfke nöbetleri geçiriyor ve akranları ile sık sık tartışmaya giriyorsa,

— Hata yaptığında, bir oyunda kaybettiğinde, kendine, eşyalara ya da başkasına zarar verme eğilimi gösteriyorsa,

— Yaşamının her alanında öfkelenecek bir şey buluyorsa,

— Daha önce baş edebildiği durumlara artık öfke nöbetleri ile tepki veriyorsa,

müdahale edilmelidir.

Psikolog Ayşenur Kaya