Çocuk yetiştirmede ”anne baba tutumları”nın çocuk gelişimi üzerine olan etkileri her zaman tartışma konusu olmuştur.
Tutum, yaşantı ve deneyimler sonucu oluşan, ilgili olduğu nesne durumlarına karşı bireyin davranışları üzerinde yönlendirici ya da dinamik etkiye sahip ruhsal ve sinirsel hazırlık durumu şeklinde tanımlanmaktadır. Uzmanlar çok yönlü gelişimin aile ortamında sağlanabildiğine değinmektedirler. Bireylerin kişilik, benlik algısı çevredekilerin ilişkilerinden etkilenir.
Anne baba tutum ve davranışlarıyla çocuklarını duyarlı, ilgili, sorumlu, mutlu veya kaygısız, sorumsuz, mutsuz bireyler olmalarına neden olabilirler. Anne baba tutumları onların mizacı ya da sadece kendi aile yapılarından değil yaşadıkları kültürden de etkilenir.
Yapılan bazı çalışmalarda farklı etnik köken ve kültürlerden gelen Amerikalı anne babaların çocuklarına karşı tutumlarının farklı olduğu ve bunun sonucu olarak farklı psikolojik sorunlarla karşılaştıklarını saptamışlardır. Anne baba tutumlarına baktığımızda; anne babanın çocuğa karşı tutumunun anne babanın yaşı, eğitim düzeyi, ailedeki çocuk sayısı, çocuğun istenen ve beklenen bir çocuk olması pek çok faktörle ilişkili olduğu bilinmektedir.
Hatta bazı araştırmalar anne babanın, çocuğa sevgi gösterme ve cezalandırma davranışının, anne babanın eğitim düzeyiyle ilişkili olduğu bulunmuştur. Anne babanın çocuğunu, anaokuluna gönderip göndermiyor olmakta anne baba tutumuyla alakalı olduğu da başka araştırmaların bulgu sonuçları arasındadır.
Uzmanların yaptığı araştırma sonuçlarına baktığımızda uzmanları, anne baba tutumlarını farklı düzeylerde gruplandırdıklarını görebiliyoruz. Bazı uzmanlar anne baba tutumlarını 3 gruba ayırırken, bir başka uzman da 5 farklı anne baba tutumunu tanımlamaktadır.
Dr. Gülden Uyanık BALAT kendi makalesinde 8 farklı anne baba tutumuna değinmektedir.
8 FARKLI ANNE BABA TUTUMU:
1- OTORİTER ANNE BABA TUTUMU:
Otoriter anne baba tutumu çocuklarda korkaklığa, boyun eğme, otoriteden çekinmeye, kendinden istenileni fazlasıyla yerine getiren bireylerin gelişmesine neden olmaktadır. Otoriter kişilerin yokluğunda bu bireylerin, isyankar, güçsüzlere karşı zorba davranışlar gösterdikleri bilinmektedir. Uzmanlar otoriter anne baba tutumunu sağlıksız olarak tanımlamaktadırlar. Bu ortamda sevgiden daha çok ne üretildiğine bakılır. Çocuk yapabildikleriyle kabul görür, başarısızlıkları karşısında eleştirilir ve reddedilir.
2- İLGİSİZ VE KAYITSIZ ANNE BABA TUTUMU:
Bu gruptaki anne babalar çocuğu, yalnız bırakmakta, onu görmezlikten gelmekte ya da çocuğu dışlamaktadır. Bu tutumlar sonucunda ise çocuk kendini yalnız hissetmekte ve güven duygusu sarsılmaktadır.
3- SERBEST ANNE BABA TUTUMU:
Bu aile ortamında çocuğun istekleri ön plandadır. Tek çocuklu ailelerde daha çok rastlanır. İstediği olmayan çocuk hayal kırıklığına uğrar. Sınırları olmayan çocukların bazılarının serbest anne baba tutumundan kaynaklandığı bilinmektedir.
4- DENGESİZ VE KARARSIZ ANNE BABA TUTUMU:
Bu aile ortamında anne babanın tutarsızlıkları çok fazla görülür. Anne baba bazen aşırı hoşgörülü, bazen engelleyici, baskıcı ve cezalandıran bir tutum içindedir. Bu aile tutumu ile yetişen çocuklar hangi durumlarda ne şekilde davranışta bulunacağı konusunda ikilem yaşarlar.
5- KORUYUCU ANNE BABA TUTUMU:
Anne babanın eğitim düzeyi arttıkça koruyucu anne baba olma tutumları da artmaktadır. Bu ailede yetişen çocuklara aşırı özen gösterme vardır. Bu çocuklar, olaylara seyirci kalmakta, kararlar almada güçlük çekmekte, amaçlarına ulaşmada başkalarından destek bekleme ve problemleri onun yerine bir başkasının çözmesini alışkanlık haline getirmektedir. Bu çocukların kaba ve ince motor gelişim alanların da geri oldukları gözlenmektedir.
6- MÜKEMMELİYETÇİ ANNE BABA TUTUMU:
Kendi çocukluklarında yaşayamadıklarını çocuklarında görmek isterler. Çocuktan her şeyin mükemmel yapması beklenir. Anne baba çocuğun kusurlarına kendi başarısızlıkları olarak görmeye yatkınlardır. Okul ortamında çocuğun başarısızlığı söylendiğinde ”resmen yerin dibine girdim” diyecek kadar kendilerini küçük düşmüş hissederler. Çocuk istenilenleri yapamadığında başarısızlık ve güvensizlik duygusu yaşar.
7- DEMOKRATİK ANNE BABA TUTUMU:
Uzmanlar ”demokratik anne baba tutumu”nu en sağlıklı ebeveyn tutumu olarak kabul etmektedirler. Bu aile ortamında büyüyen çocuğun, duygu ve düşüncelerine değer verilir. Bu çocuklar, girişimci, yaratıcı, fikirlerini özgürce ifade edebilen, kuralları sorgulayıp alternatif çözüm yolları üretebilen, benlik algısı yüksek ve paylaşımcı gibi özelliklere sahip olurlar.
8- İZİN VERİCİ ANNE BABA TUTUMU:
Bu tutumla yetişen anne çocuklar girdikleri her ortamda bu rahatlığı bulamayacağından tedirgin ve huzursuzluk yaşarlar. Anaokulu‘na başlayıp devam etmekte zorlanan çocukların bu aile ortamlarında büyüyen çocuklar olduğu görülmektedir.
ANNE BABANIN MİZAÇ YAPISI, TUTUMLARINI ETKİLER
Anne babaların, ebeveynliğe duygusal, zihinsel, sosyal açılardan hazır olup olmamaları, ilişkilerin kalitesi, doğum sonrası eşlerin birbirlerine destek olup olmamaları ebeveynlerin anne babalık konusunda sahip oldukları zihinsel şemalar ve anne babanın doğuştan getirdiği mizaç yapısı tutumlarını etkiler.
Mükemmeliyetçi mizaca sahip olan anne babaların otoriter ya da mükemmeliyetçi tutumlar sergilerler. Mizaç yapısı uyumlu olan anne babaların gösterecekleri tutumlardan biri de izin verici tutum olması kaçınılmaz olacaktır. Yaşanılan aile ortamı ve kültürün etkilerinden sonra anne baba tutumlarını ”anne babanın mizaç yapısı” etkiler.
ÇALIŞAN ANNELER ”DAHA İZİN VERİCİ” OLURLAR
Yapılan araştırmalar annelerin babalardan daha demokratik tutum sergilediklerini göstermektedir ( Yavuzer, 2001). Diğer bir çalışma da, çalışan anneler, çocuğunu ihmal ettiklerini düşündüklerinden onlara karşı izin verici, hoşgörülü ve koruyucu tutum sergilerler. Çalışan anneler çalışmayan annelere göre daha demokratik oldukları saptanmış (Bornstein ve Zlotnik, 2008)
Oyun Terapisti Özlem A.TURAN
Kaynakça;
1-BALAT, Dr. Gülden Uyanık, 2007 İlköğretime başlayan çocukların anne babalarının çocuk yetiştirme tutumlarının okul öncesi eğitimden yararlanma düzeylerine göre incelenmesi, yayınlanmış, Marmara Üniversitesi
2-AYDOĞDU Fatih, Mücahit DİLEKMEN, 2016, Ebeveyn tutumlarının çeşitli değişkenler açısından değerlendirilmesi
Comments are closed